Tôi đã học văn như thế nào?

[Bạch Dương]

Tôi suy ngẫm về những điều này trong một chiều nắng của những tháng ôn thi. Bên ngoài, ánh nắng gay gắt như bàn tay của thần lửa đang bám siết vào vạn vật và như thể định cậy tung chúng lên. Bên dưới, các lớp luyện thi chật ních những người là người...

Mỗi môn học đều có ý nghĩa sống còn trong giai đoạn này, thế nhưng chúng vẫn mang trong mình sự hấp dẫn nhất định thì mới kéo đi được bao nhiêu người cùng hòa chung vào một giai điệu riêng. Tôi không đến lớp ôn thi Văn nhưng vẫn cảm nhận rõ tâm trạng của các bạn bè học khối C, khối D. Văn trong quan niệm của mọi người là một môn khó: khó trong cả việc định hướng lẫn việc lấy điểm; kiến thức và các vấn đề quá rộng lớn và đa dạng, không có một định hướng kiến giải cụ thể. Môn văn trong cảm nhận của tôi từ bé đến thời gian gần đây luôn là như thế: một bà lão khó tính, đi không nổi mà vẫn hay quát nạt và bắt mình sống theo quan niện của riêng bà. Oái oăm ở chỗ: bà lão khó tính này lại là nhân vật quan trọng trong con đường đến với cánh cổng đại học. Người ta buộc phải sống với bà ta hết mình trong thời gian này. Nghĩ đến đó, không ai là không cảm thấy khó chịu. Môn Văn trở thành một chướng ngại vật trên đường thành công, thậm chí là một sự đe dọa đối với khối C và D. Các bạn ở hai khối D và C thường đưa ra giải pháp: thứ nhất là cố gắng trong hai môn còn lại để "đỡ" cho Văn, thứ hai là đi học các lò luyện thi để cải thiện khả năng - đến đâu hay đến đó.

Một môn học đã mang lại sự đắm đuối cho bao nhiêu thế hệ, một môn học mang tính khai sáng cho lịch sử loài người lẽ nào giờ đây đã thực sự biến thành một tảng đá mà các sỹ tử phải vừa đi vừa phải cõng theo và vừa nguyền rủa sao? Điều đó thật là đáng tiếc cho không ít sỹ tử, bởi lẽ họ không nhận ra rằng Văn lại là một cơ hội lớn, một môn học dễ học cấp tốc nhất, và thậm chí sẽ trở thanh tuyệt chiêu để chiến thắng trong kỳ thi sắp tới, cũng như cả các thử thách khác của cuộc sống sau này; với điều kiện là ta phải lập tức thay đổi tư duy, quan niệm và phương pháp học văn.

Chinh phục môn Văn: đâu là đối thủ cần vượt qua?

Vấn đề lớn nhất trong việc học Văn đó là sự mất phương hướng, những lỗ hổng kiến thức và những hạn chế trong việc tiếp nhận trong bài học cũng như thể hiện trong bài thi. Thế nhưng đứng sau một loạt các vấn đề trên là một lực lượng kìm hãm khả năng học văn, đây chính là đối thủ lớn nhất mà cần phải vượt qua khi học văn, nếu không, chúng sẽ đẩy ta đến hoàn cảnh không còn sự lựa chọn nào khác.

Đối thủ đầu tiên là Các quan điểm sai lầm khi học Văn. Người ta thường rỉ tai nhau rằng môn Văn là thứ tùy cảm xúc, tùy năng khiếu "tán tỉnh". Người ta cũng hay bĩu môi mà rằng môn Văn là thứ môn học "cải lương", không có đất để trí thông minh phát huy bởi lẽ người học văn chỉ là những kẻ sống nội tâm,giàu cảm xúc và biết cách viết bay bướm lượt là. Những quan điểm này không phải là lời răn của Chúa, nó hình thành từ sự thiếu nhìn nhận của một bộ phạn những người ghét môn Văn và được tạo điều kiện lớn lên trong một môi trường học tập thực dụng. Quan niệm sai lầm này trở thành một nếp tư duy mà người ta - kẻ cả những người theo khối KHXH cũng không thoát ra được - và cũng không nghĩ đến việc thoát ra.

Xã hội nhiều giả dối và các giá trị bị mờ nhạt cũng làm lu mờ tình yêu và thiện cảm với văn chương vốn có trong tâm hồn mỗi con người. Thời gian nghiên cứu và tìm hiểu Văn chương là thứ gì đó xa xỉ không cần thiết giữa một cuộc sống mà những người xunh quanh ngày càng sống nhanh và cẩu thả. Xưa nay, học sinh chúng ta vẫn vậy.

Sự có sẵn và ngày càng nhiều những kiến thức văn học kiểu ăn liền đã cản trở rất nhiều việc bộc lộ những quan điểm riêng và ý thức tìm tòi trong môn Văn của các bạn học sinh. Ngày nay, người ta soạn bài xong xuôi ngay trước khi đọc tác phẩm. Chưa đọc tác phẩm, chúng ta đã biết những kiến thức gì có trong đó rồi. Sự xuất hiện của hằng hà sa số các sách tham khảo là một nguy cơ thật sự đối với những cảm nhận tự nhiên của học sinh khi đọc một tác phẩm. Vâng, còn đâu nữa cảm xúc riêng khi mà các kiến thức đã bị chuẩn hóa. Cô Mị ngày nay đẹp trong sách tham khảo nhiều hơn đẹp trong tác phẩm gốc. Nhân dân ta khổ trong tác phẩm văn học hiện thực ít hơn cái khổ mà người ta nói đến trong hàng loạt các bài văn mẫu. Chẳng còn gì hấp dẫn để các nhà sinh học khám phá về một loài động vật nữa khi mà chúng đã được ai đó mổ tung ra ngay trước mắt. Điều đó là nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự sáo rỗng và khuôn mẫu trong các bài viết, bài thi Văn.

Điều chúng ta cần làm là vượt qua tất cả những rào cản nói trên - tức là hiểu rõ đối thủ của chúng ta.

Văn Học và Mật mã học

Đối với tôi, Văn học có đầy đủ sự hấp dẫn của môn mật mã học - điều mà vẫn lôi kéo sự tò mò của chúng ta trong các trò chơi ô chữ trẻ thơ. Đừng bảo tôi so sánh khập khiễng. Bởi lẽ, tôi khẳng định rằng chúng ta sẽ còn phải khám phá một tác phẩm mãi mãi. Đối với tôi, các kiến thức sách vở chỉ là những lớp giải mã ban đầu. Và tôi khẳng định rằng: chúng không đủ để thi đại học.

Để chiến thắng trong kỳ thi đại học, người học môn Toán phải nắm rõ được các phương pháp làm bài và phải tạo dựng sẵn cho mình khả năng giải quyết vấn đề nhanh gọn, người học Vật Lý phải nẵm vững các dạng bài, các thuật giải nhanh và biết cách loại trừ phương án sai. Và còn người học Văn? Mỗi người sẽ phải trang bị cho mình một tài sản riêng trong kiến thức, để bài thi của ta nổi bật hơn bài thi của họ. Những điều này không thể lượm lặt được từ một cái nguồn công cộng như sách, cũng giống như bạn không thể mua những đồ quý hiếm ngoài chợ phiên được, điều này phải có được từ sự tìm hiểu, hoặc có được từ tâm huyết của những người đi trước mà ta biết cách học hỏi và giữ lại để làm giàu cái vốn của mình.

Tôi cần chia sẻ cho các bạn biết rằng: mỗi tác phẩm là một bức mật mã tổng hợp, trong đó mỗi từ mỗi chữ mang trong mình một thông điệp giá trị riêng chờ ta giải mã. Điều này sẽ gây nên được sự tò mò cũng như tinh thần ham muốn chinh phục. Chẳng hạn như: hình ảnh cái xe tăng trong Chiế Thuyền Ngoài xa, một chi tiết ít được đả động và thường được cho là một dấu hiệu logic của lịch sử chiến tranh còn tàn đọng lại vùng biển nơi đó. Thế nhưng, sự thật thì mật mã nằm trong hình ảnh này lại là sự cảnh báo rằng: chiến tranh đã kết thúc, kết thúc trong cái xe tăng hỏng đã rỉ sắt kia, nhưng bên cạnh đó còn một cuộc chiến khác: cuộc chiến với giặc dốt giặc nghèo khi mà vẫn còn những cảnh bạo hành diễn ra ngay cạnh nơi cái xe tằng nằm im lặng. Đó không phải là sự suy diễn của bất cứ ai. Mà cho dù đó là sự suy diễn, nó vẫn sẽ là một quan điểm đầy giá trị của riêng bạn - điều sẽ làm những người chấm thích thú. Bởi lẽ cách giải mã chi tiết ấy chắc chắn khôn ngoan và sáng tạo hơn những gì mà người ta thường nói qua loa.

Chinh phục Văn - Một tháng là đủ

Khi bạn đã thật sự hiểu rõ vấn đề của mình và những sai lầm của mình trong quan niệm văn học, bạn sẽ thấy thoải mái hơn trong học Văn. Thay đổi phương pháp là điều cần làm lúc này.

Môn Văn kiến thức là vô tận hay kiến thức chỉ là rất lớn? Mọi thứ sẽ rất khó khăn nếu quan niệm cho rằng Kiến thức Văn là rất rộng lớn để có thể tiếp thu hết lúc này. Nhưng xin thưa rằng, kiến thức văn học là vô tận. Cái vô tận ấy lại không nuốt chửng người ta trong sự vô bờ bến của nó, mà nó gợi ý rằng: có rất rất nhiều con đường đi đến đích. Điều ta cần làm trong một bài thi không phải là khẳng định kiến thức mà là khẳng định con đường đi của mình.Người chấm sẽ quý trọng một thí sinh có đường lối tư tưởng cụ thể hơn là một thí sinh chỉ có kiến thức lý thuyết mà sách vở hay giáo án của thầy cô đều đã nói.

Như vậy, quan điểm văn học mới là chìa khóa nhẹ nhàng mở ra cánh cửa thành công, còn kiến thức văn học chỉ là phụ trợ, đôi khi, nó chỉ là một con dao cậy cửa.

Làm sao để xây dựng cho mình một quan điểm văn học vững chắc, một nền tảng kiến thức vừa đủ và một văn phong hấp dẫn, tạo được dấu ấn là một câu hỏi lớn, ít nhất là cho đến trước khi nó được đưa ra. Tôi nghĩ rằng những chia sẻ của tôi dưới đây sẽ giúp ích cho các bạn:

- Thay đổi tư tưởng quan niệm: Ngữ Văn là một môn khoa học đầy lý trí, một miền đất màu mỡ cho sự sáng tạo nảy mầm. Mỗi một tác phẩm đều mang trong mình những giá trị mà ta phải khám phá và học hỏi. Sự hứng thú của mỗi người học Văn sẽ là liều thuốc tăng tốc thần kỳ cho chúng ta trong giai đoạn này
- Luôn chủ động: hãy bắt đầu lại từ đầu. Đọc các tác phẩm và ghi lại những suy nghĩ của mình trước khi đến sách tham khảo. Tôi luôn luôn so sánh điểm giống và khác nhau giữa bài viết trong sách này và sách kia trong cùng một vấn đề. Điều đó có lợi cho tôi trong việc lưu giữ kiến thức và nắm bắt được cốt lõi ý tưởng của người viết.
- Luôn luôn nghi ngờ: khi mà mọi kiến thức đã có sẵn thì cách hay nhất là LUÔN NGHI NGỜ. Hãy nghi ngờ mọi quan điểm, mọi kiến giải mà ta học được từ sách hay thầy cô. Hãy tìm cách phản bác và chúng minh nó. ĐÓ cũng là một phương pháp để ta xây dựng quan điểm văn học của riêng mình. Tôi luôn kết hợp điều này với sự tranh luận trên lớp
- Trân trọng những điều mà ta học được từ thầy cô: đôi khi việc bắt các câu nói bình thường của thầy cô trên lớp cũng mang lại cho ta nhiều suy nghĩ về kiến thức. Kiến thức là thứ cần được chúng ta nâng niu, từ đó mới làm giàu cho bản thân.Phần lớn những người giàu có chính đáng đều không phung phí tiền vì tiết kiệm và quý trọng đồng tiền là bản tính của họ.
- Với mỗi tác phẩm, hãy đọc thêm cách sách báo, các bài viết trên Internet về hoàn cảnh ra đời từ nó. Luôn đặt nó vào trong hoàn cảnh sáng tác và phong cách của nhà văn sẽ là bước đầu tiên trong quá trinh nắm bắt tác phẩm. Đừng nên bỏ qua các chi tiết nhỏ mà hãy nghi ngờ chúng, đặt câu hỏi về chúng, suy nghĩ và tìm tòi về ý nghĩa của chúng. Hãy coi các nhân vật như những con người ngoài đời, trong bối cảnh tác phẩm, họ là ai, họ nghĩ gì khi nói như thế, khi hành động như thế...
- Viết về các tác phẩm. Tại sao chúng ta không dành chút thời gian để viết những gì mình hiểu về một tác phẩm? đó là một phương pháp rèn luyện đa tác dụng và là một trong những bí quyết lớn của tôi.


Chúng ta có thể tin rằng môn Văn tới đây sẽ là môn gỡ điểm, vì chúng ta đã nắm được chìa khóa giải quyết vấn đề. Tôi luôn luôn thấy rằng: cuộc thi đại học sắp tới sẽ là một sân khấu biểu diễn của riêng chúng ta: những học sinh Thái Bình thông minh và sâu sắc.

ĐỨC ANH