Kiến thức cơ bản về tác gia Nguyễn Ái Quốc

[Lê Hà Vân]

Những đặc điểm nào trong cuộc đời đã ảnh hưởng tới sự nghiêp văn
chương của Bác? Quan điểm sáng tác xuyên suốt các tác phẩm là gì? Phong
cách nghệ thuật Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh có gì đặc biệt? Tại sao
Tuyên ngôn độc lập được coi là một trong những tác phẩm chính luận xuất
sắc?

II. KIẾN THỨC CƠ BẢN
A. NGUYỄN ÁI QUỐC – HỒ CHÍ MINH
1. Cuộc đời (1890- 1969)
+ Quê quán: Nam Đàn, Nghệ An > Giàu truyền thống yêu nước.
+ Xuất thân: gia đình nhà nho yêu nước.
+ Học vấn: thủa bé học chữ Hán sau đó học chữ quốc ngữ và tiếng Pháp
> Am hiểu văn hóa, văn học phương Đông (Trung Quốc) và văn hóa, văn
học phương Tây (Pháp) > hai dòng phương Đông và Phương Tây quyện
chảy trong huyết mạch văn chương.
+ Quá trình hoạt động cách mạng:
• 1911: ra đi tìm đường cứu nước.
• 1918 – 1922: hoạt động Cách mạng trên đất Pháp, tích cực viết báo,
viết sách tuyên truyền chống chủ nghĩa thực dân và đoàn kết các dân tộc
thuộc địa.
• 1923 – 1941: chủ yếu hoạt động ở Liên Xô, Trung Quốc, Thái Lan.
• 1942-1943: bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt và giam giữ ở các nhà ngục Quảng Tây, Trung Quốc.
• 2- 9 - 1945: đọc bản Tuyên ngôn độc lập…
- Vị lãnh tụ vĩ đại đồng thời là nhà văn, nhà thơ lớn với di sản văn học quí giá.
2. Sự nghiệp sáng táca. Quan điểm sáng tác
+ Văn học là một thứ vũ khí lợi hại phụng sự cách mạng, nhà văn là
người chiến sĩ xung phong trên mặt trận văn hoá tư tưởng (“Nay ở trong
thơ nên có thép/ Nhà thơ cũng phải biết xung phong, “ Văn hoá nghệ
thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy.”…)
+ Coi trọng tính chân thật và tính dân tộc:
- Tính chân thật: cảm xúc chân thật, phản ánh hiện thực xác thực.
- Tính dân tộc: nội dung hướng vào đời sống cách mạng toàn dân tộc,
hình thức ngôn ngữ trong sáng, phát huy “cốt cách dân tộc”, đồng thời
đề cao sự sáng tạo.
+ Sáng tác xuất phát từ mục đích, đối tượng tiếp nhận để quyết định nội
dung và hình thức tác phẩm. Bác luôn đặt 4 câu hỏi: Viết cho ai (Đối
tượng)? Viết đề làm gì (Mục đích)? Viết cái gì (Nộidung)? Viết như thế
nào (Hình thức)?
- Tóm lại
+ Quan điểm sáng tác được thực thi, thể hiện nhuần nhuyễn, linh hoạt trong tất cả các tác phẩm của Người.
+ Hệ thống quan điểm nghệ thuật đúng đắn, có giá trị, thể hiện tầm vóc tủ tưởng của một nhà văn lớn.
b. Sự nghiệp văn học và phong cách nghệ thuật
+ Nhận định chung về phong cách nghệ thuật Hồ Chí Minh:
- Độc đáo, đa dạng
- Bắt nguồn từ:
• Truyền thống gia đình, hoàn cảnh sống, quá trình hoạt động cách mạng,
chịu ảnh hưởng và chủ động tiếp thu tinh hoa văn hoá thế giới.
• Quan điểm sáng tác.
+ Văn chính luận:
- Cơ sở: khát vọng giải phóng dân tộc khỏi ách nô lệ.
- Mục đích: đấu tranh chính trị, tiến công trực diện kẻ thù, giác ngộ
quần chúng, thể hiện những nhiệm vụ cách mạng của dân tộc qua những
chặng đường lịch sử.
- Phong cách: ngắn gọn, tư duy sắc sảo, lập luận chặt chẽ, lí lẽ đanh
thép, bằng chứng thuyết phục, giàu tính luận chiến và đa dạng về bút
pháp.
- Tác phẩm tiêu biểu:
• Bản án chế độ thực dân Pháp (1925) tố cáo đanh thép tội ác của thực
dân Pháp ở thuộc địa, lay động người đọc bởi tính chân thực của các sự
việc; tính chân xác của các dẫn chứng; chất sắc sảo, trí tuệ của nghệ
thuật châm biếm, đả kích; tính mãnh liệt của tình cảm.
• Tuyên ngôn độc lập (1945): công bố với toàn thể dân tộc và thế giới
sự ra đời của nước Việt Nam độc lập; bố cục ngắn gọn, súc tích; lập
luận chặt chẽ; lí lẽ đanh thép; bằng chứng xác thực; ngôn ngữ hùng hồn,
giàu tính biểu cảm; thể hiện những tình cảm cao đẹp của Bác với dân
tộc, nhân dân, nhân loại…
• Các tác phẩm khác: Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (1946), Không có gì quí hơn độc lập tự do (1966)…
+ Truyện và kí:
- Mục đích:
• Vạch trần bộ mặt tàn ác, xảo trá, bịp bợm của chính quyền thực dân,
châm biếm sâu cay vua quan phong kiến hèn nhát liếm giầy xâm lược.
• Lòng yêu nước nồng nàn và tinh thần tự hào về truyền thống anh dũng bất khuất của dân tộc.
- Phong cách: Chất trí tuệ và tính hiện đại trong nghệ thuật trào phúng
vùa sắc bén thâm thuý của phương Đông vừa hài hước hóm hỉnh của phương
Tây.
- Tác phẩm: Lời than vãn của bà Trưng Trắc (1922), Vi hành (1923), Những trog lố hay là Varen và Phan Bội Châu (1925)…
+ Thơ ca: thể hiện sâu sắc nhất phong cách đa dạng độc đáo của Hồ Chí Minh.
- Nhật kí trong tù:
• Mục đích: sáng tác trong thời gian bị cầm tù trong nhà giam Tưởng
Giới Thạch từ mùa thu 1942 – mùa thu 1943 > “ngày dài ngâm nguội cho
khuây”.
• Nội dung: ghi chép chân thực, chi tiết những điều mắt thấy tai nghe
trong nhà tù và trên đường đi đày; bức chân dung tự hoạ về con người
tinh thần Hồ Chí Minh (nghị lực phi thường; tâm hồn khao khát hướng về
Tổ quốc; vừa nhạy cảm trước vẻ đẹp thiên nhiên, dễ xúc đông trước nỗi
đau con ngươi vừa tinh tường phát hiện những mâu thuẫn của xã hội mục
nát để tạo tiếng cười đầy chất trí tuệ…)
- Sáng tác ở Việt Bắc (1941- 1945):
Mục đích: tuyên truyền và thể hiện những tâm sự “nỗi nước nhà” của vị lãnh tụ ưu nước ái dân.
- Phong cách:
• Thơ tuyên truyền: ngôn ngữ giản dị, mộc mạc, dễ thuộc, dễ nhớ
• Thơ nghệ thuật: viết theo hình thức cổ thi hàm súc, có sự kết hợp hài
hoà giữa màu sắc cổ điển và tinh thần hiện đại, chất thép và chất tình.

III. CỦNG CỐ KIẾN THỨC
Đề 1 : Nêu và phân tích ngắn gọn quan điểm sáng tác của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.
Đề 2: Trình bày tóm tắt phong cách nghệ thuật Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.

Gợi ý giải đề:
Đề 1:
+ Phân tích đề
- Nội dung: quan điểm sáng tác của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh
- Hình thức: nêu và phân tích ngắn gọn.
+ Hướng dẫn:
- Quan điểm nghệ thuật là gì?
• Quan: quan sát, nhìn nhận. Điểm: chỗ đứng > Chỗ đứng để nhìn nhận nghệ thuật.
• Vai trò của quan điểm nghệ thuật:
o Chi phối toàn bộ sáng tác của nhà văn..
o Phần nào xác định tầm vóc tư tưởng người nghệ sĩ.
- Quan điểm nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh (trọng tâm): trình bày theo 3 ý trong phần kiến thức cơ bản.
• Văn học là một thứ vũ khí lợi hại phụng sự cách mạng, nhà văn là người chiến sĩ xung phong trên mặt trận văn hoá tư tưởng.
• Coi trọng tính chân thật và tính dân tộc.
• Sáng tác xuất phát từ mục đích, đối tượng tiếp nhận để quyết định nội dung và hình thức tác phẩm.
Lưu ý: Phân tích ngắn gọn một dẫn chứng để thấy rõ dấu ấn của quan điểm
nghệ thuật trong tác phẩm (Tuyên ngôn độc lập, Vi hành, Nhật kí trong
tù,…: giá trị chiến đấu, tính chân thật và tính dân tộc thể hiện như
thế nào? Đối tượng và mục đích sáng tác đã quyết định ra sao tới việc
lựa chọn nội dung và hình thức của tác phẩm?...)
- Nhận xét:
• Quan điểm sáng tác được thực thi, thể hiện nhuần nhuyễn, linh hoạt trong tất cả các tác phẩm của Người.
• Hệ thống quan điểm nghệ thuật đúng đắn, có giá trị, thể hiện tầm vóc
tư tưởng của một nhà văn lớn. Chính quan điểm đó là nền tảng cho một sự
nghiệp văn chương giàu giá trị.
Đề 2:
+ Phân tích đề:
- Nội dung: phong cách nghệ thuật Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.
- Hình thức: trình bày tóm tắt.
+ Hướng dẫn:
- Phong cách nghệ thuật là gì?
• Nói một cách ngắn gọn: là đặc điểm riêng biệt của sáng tác.
• Nghiêng về hình thức (hệ thống các yếu tố hình thức độc đáo)
• Thống nhất trong mọi tác phẩm, mọi giai đoạn sáng tác của nhà văn. Tuy nhiên, nó vẫn có sự vận động.
• Nhà văn lớn là nhà văn có phong cách.
- Phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh?
Trình bày theo các ý đã có trong phần kiến thức cơ bản
• Khái quát
• Phong cách nghệ thuật của từng thể loại.
Lưu ý: Cách lấy dẫn chứng ở từng đặc điểm: điểm tên tác phẩm (khoảng 3
tác phẩm), dẫn chứng cụ thể (phân tích ngắn gọn 1 ví dụ thể hiện đặc
điểm phong cách)
- Đánh giá:
• Khẳng đinh lại: phong cách nghệ thuật đa dạng và độc đáo.
• Phong cách nghệ thuật đó tạo nên tầm vóc của một nhà văn lớn.

ST