Bài 16:PHONG TRÀO GIẢI PHÓNG DÂN TỘC VÀ TỔNG KHỞI NGHĨA THÁNG TÁM (1939 – 1945) NƯỚC VIỆT NAM DÂN

[Thần Thoại]

. Tình hình Việt Nam trong những năm 1939 – 1945
1. Tình hình chính trị
- 9/1939 chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.
- 6/1940 Pháp đầu hàng Đức.
- Chính sách của Pháp ở Đông Dương thay đổi:
+ Tăng cường ra sức đàn áp cách mạng.
+ Ra sức vơ vét sức người, sức của để dốc vào cuộc chiến.
- Cuối 9/1940 Nhật vào Việt Nam, Pháp đầu hàng, cấu kết với Nhật thống trị, bóc lột nhân dân ta.
- Các đảng phái thân Nhật xuất hiện ra sức tuyên truyền thuyết Đại Đông Á.
- Đầu 1945 chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc
+ Châu Âu, Đức bị thất bại nặng nề.
+ Ở mặt trận Châu Á – Thái Bình Dương, Nhật thua to ở nhiều nơi.
+ Trong nước, 9/3/1945 Nhật đảo chính Pháp, không khí cách mạng sôi sục, quần chúng nhân dân sẵn sàng vùng lên khởi nghĩa.
2. Tình hình kinh tế - xã hội
- Ngay khi chiến tranh bùng nổ, Pháp đã đẩy mạnh chính sách vơ vét sức người, sức của để phục vụ chiến tranh.
+ Ra lệnh tổng động viên.
+ Thực hiện chính sách Kinh tế chỉ huy, tăng thuế cũ, đặt thuế mới.
- Khi quân Nhật vào Đông Dương:
+ Cho Nhật sử dụng sân bay, phương tiện giao thông.
+ Buộc Pháp cung cấp nguyên liệu, lương thực, thực phẩm, tiền cho Nhật.
+ Đầu tư vốn khai thác một số ngành.
+ Bắt nhân dân ta nhổ lúa, trồng đay, thầu dầu phục vụ cho chiến tranh.
- Hậu quả:
+ Chính sách Pháp - Nhật đã đẩy nhân dân ta vào cảnh một cổ hai tròng.
+ Cuối 1944 đầu 1945, có 2 triệu đồng bào ta chết đói, kinh tế Việt Nam trở nên điêu tàn, kiệt quệ.
+ Tất cả các giai cấp, tầng lớp ở nước ta (trừ bọn tay sai) đều bị ảnh hưởng bởi chính sách bóc lột của Pháp - Nhật.
II. Phong trào giải phóng dân tộc từ tháng 9/1939 đến tháng 3/1945
1. Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương 11/1939
- 11/1939 Hội nghị BCH Trung ương Đảng triệu tập tại Bà Điểm (Gia Định).
- Nội dung Hội nghị:
+ Xác định nhiệm vụ, mục tiêu trước mắt của cách mạng Đông Dương là đánh đổ đế quốc và tay sai, giải phóng các dân tộc Đông Dương, làm cho Đông Dương hoàn toàn độc lập.
+ Chủ trương: tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất thay bằng khẩu hiệu tịch thu ruộng đất của đế quốc và địa chủ, tay sai, chống tô cao, lãi nặng.
+ Phương pháp đấu tranh: chuyển đấu tranh hợp pháp, nửa hợp pháp sang hoạt động bí mật, bất hợp pháp.
+ Thành lập Mặt trận Thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương.
• Ý nghĩa
- Đánh dấu bước chuyển hướng quan trọng, đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu, đưa nhân dân ta vào thời kì trực tiếp vận động cứu nước.
2. Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng - Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương (5/1941)
- 28/1/1941 Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam.
- Từ 10 đến 19/5/1941 Nguyễn Ái Quốc đã triệu tập Hội nghị Trung ương lần thứ VIII tại Pắc Bó (Hà Quảng – Cao Bằng).
- Nội dung Hội nghị:
+ Khẳng định nhiệm vụ chủ yếu trước mắt của cách mạng Việt Nam là giải phóng dân tộc.
+ Tiếp tục tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất thay bằng khẩu hiệu giảm tô, giảm thuế, chia lại ruộng công...
+ Chủ trương mỗi nước thành lập một mặt trận riêng. Ở Việt Nam thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (Việt Minh).
+ Xác định hình thức khởi nghĩa giành chính quyền là đi từ khởi nghĩa từng phần lên tổng khởi nghĩa. Coi chuẩn bị khởi nghĩa là nhiệm vụ trung tâm của toàn Đảng, toàn dân.
- Ý nghĩa:
+ Hội nghị đã hoàn chỉnh chủ trương được đề ra từ Hội nghị Trung ương 11/1939.
+ Có tầm quan trọng đặc biệt, trực tiếp vận động toàn Đảng, toàn dân tích cực tiến tới cách mạng Tháng Tám.
3. Chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền
a. Xây dựng lực lượng cho cuộc khởi nghĩa vũ trang
• Xây dựng lực lượng chính trị
- Vận động quần chúng tham gia Việt Minh.
- Cao Bằng là nơi thí điểm xây dựng các đoàn thể "cứu quốc". Năm 1942 các châu ở Cao Bằng đều có Hội cứu quốc, trong đó có 3 châu "hoàn toàn".
- Từ Cao Bằng lan sang các tỉnh lân cận Uỷ ban Việt Minh liên tỉnh Cao - Bắc - Lạng thành lập.
- 1943 Đảng đề ra bản Đề cương văn hoá Việt Nam.
- 1944 Đảng Dân Chủ Việt Nam và Hội Văn hoá cứu quốc được thành lập và gia nhập Việt Minh.
• Xây dựng lực lượng vũ trang
- Sau khởi nghĩa Bắc Sơn, đội du kích Bắc Sơn hoạt động chủ yếu ở Bắc Sơn – Võ Nhai.
- 1941 các đội du kích Bắc Sơn thống nhất thành Trung đội Cứu quốc quân I, hoạt động chủ yếu ở Thái Nguyên, Tuyên Quang, Lạng Sơn.
- 9/1941 thành lập Trung đội Cứu quốc quân II.
• Xây dựng căn cứ địa
- Sau khởi nghĩa Bắc Sơn, căn cứ địa Bắc Sơn – Võ Nhai được xây dựng.
- 1941 Nguyễn Ái Quốc chọn Cao Bằng để xây dựng căn cứ địa.
III. Khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền
1. Tổng khởi nghĩa Tháng Tám 1945
a. Nhật đầu hàng Đồng minh, lệnh Tổng khởi nghĩa được ban bố
- Đầu 8/1945 quân Đồng minh tấn công mạnh mẽ quân đội Nhật.
+ 6 và 9/8/1945 Mĩ ném 2 quả bom nguyên tử ở Nhật.
+ Hồng quân tiêu diệt đạo quân Quan Đông của Nhật.
- 15/8/1945 phát xít Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng minh.
- Đông Dương, quân Nhật rệu rã. Chính phủ Trần Trọng Kim cùng tay sai hoang mang cực độ.
Điều kiện khách quan có lợi cho Tổng khởi nghĩa.
- 13/8/1945 Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Uỷ ban khởi nghĩa toàn quốc, ra "Quân lệnh số 1", chính thức phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước.
- 14 đến 15/8/1945 Hội nghị toàn quốc của Đảng ở Tân Trào (Tuyên Quang) thông qua kế hoạch Tổng khởi nghĩa…
- 16 đến 17/8/1945 Đại hội Quốc dân Tân Trào tán thành chủ trương khởi nghĩa: cử Uỷ ban Dân tộc giải phóng do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch, thông qua 10 chính sách của Việt Minh.
b. Diễn biến cuộc Tổng khởi nghĩa
- 14/8/1945 Khởi nghĩa nổ ra ở nhiều xã, huyện thuộc các tỉnh Bắc và Trung bộ.
- 16/8/1945 đơn vị giải phóng quân do Võ Nguyên Giáp chỉ huy về giải phóng Thái Nguyên.
- 18/8/1945 giải phóng Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam.
- Ở Hà Nội:
+ Chiều 17/8 mít tinh tại nhà hát lớn.
+ 19/8 hàng vạn quần chúng xuống đường biểu dương lực lượng. Quần chúng, có sự hổ trở của các đội tự vệ, chiến đấu chiếm phủ khâm sai, Sở cảnh sát trung ương…  khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội thắng lợi.
- 23/8/1945 giải phóng Huế.
- 25/8/1945 giải phóng Sài Gòn.
- 28/8/1945 giải phóng toàn quốc.
- 30/8/1945 Bảo Đại thoái vị, chế độ phong kiến Việt Nam sụp đổ.
• Nhận xét
- Tổng khởi nghĩa diễn ra và giành thắng lợi nhanh chóng, ít đổ máu.
- Thắng lợi ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn là quyết định thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa.
IV. Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà được thành lập (2/9/1945)
- 25/8/1945 Trung ương Đảng và Hồ Chí Minh về Hà Nội.
- 28/8/1945 Uỷ ban Dân tộc giải phóng cải tổ thành Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
- 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình, Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà